Công nghiệp văn hóa và thành phố sáng tạo

Hiểu về thành phố sáng tạo

Mạng lưới các thành phố sáng tạo UNESCO (UNESCO Creative Cities Network – UCCN) là chương trình quốc tế, hiện có 350 thành phố thành viên từ hơn 100 quốc gia trên thế giới. Các thành phố thành viên xác định văn hóa, sáng tạo là yếu tố chiến lược phát triển đô thị bền vững.

Tại Việt Nam, năm 2019, UNESCO đã công nhận Hà Nội là thành phố sáng tạo trên lĩnh vực “Thiết kế”. Đến tháng 10-2023, UNESCO công nhận Hội An là thành phố sáng tạo trên lĩnh vực “Thủ công và nghệ thuật dân gian”, Đà Lạt là thành phố sáng tạo trên lĩnh vực “Âm nhạc”.

Liên hoan Âm nhạc Quốc tế TPHCM, một trong những điểm nhấn văn hóa của thành phố. Ảnh: TIỂU TÂN

Việc các thành phố trên tham gia UCCN thể hiện sự ghi nhận và đánh giá cao của quốc tế đối với nỗ lực và cam kết của Việt Nam trong phát huy sáng tạo văn hóa và phát triển nguồn lực văn hóa, tạo động lực cho quá trình phát triển bền vững của cộng đồng, địa phương và đất nước.

Ngày 16-4-2021, Bộ VH-TT-DL ban hành kế hoạch xây dựng Đề án Phát triển mạng lưới thành phố sáng tạo nằm trong hệ thống thành phố sáng tạo UNESCO. Theo kế hoạch này, TPHCM là một trong những địa phương tiếp theo có tiềm năng phát huy sáng tạo để phát triển bền vững và có khả năng tham gia UCCN trong những năm tới.

Đánh giá về tiềm năng của TPHCM nhằm trở thành một phần của UCCN, PGS-TS Nguyễn Thế Dũng, nguyên Hiệu trưởng Trường Đại học Văn hóa TPHCM, nhấn mạnh: TPHCM có nhiều lợi thế để phát triển các sản phẩm, dịch vụ văn hóa, công nghiệp văn hóa, công nghiệp sáng tạo của cả nước.

Cùng với đó là chính sách chuyển dịch cơ cấu kinh tế, thành phố đang tập trung mọi nguồn lực cho sự phát triển (trong đó có nguồn lực văn hóa) và định hướng đến năm 2030 trở thành trung tâm văn hóa của khu vực Đông Nam Á, năm 2045 là điểm đến hấp dẫn toàn cầu, văn hóa phát triển đặc sắc.

Vừa qua, UBND TPHCM ban hành quyết định phê duyệt Đề án Phát triển ngành công nghiệp văn hóa TPHCM đến năm 2030. Bên cạnh các chính sách, chiến lược phát triển văn hóa nói chung, công nghiệp văn hóa, công nghiệp sáng tạo, thành phố cũng đặt mục tiêu gia nhập mạng lưới sáng tạo thuộc UCCN nhằm góp phần bảo tồn và phát huy các giá trị văn hóa, quảng bá hình ảnh, nâng cao vị thế văn hóa, con người TPHCM ra khu vực và thế giới.

Bắt đầu từ công nghiệp văn hóa

Theo chia sẻ từ nhiều chuyên gia và mô hình dùng văn hóa mở đường cho kinh tế, dịch vụ được nhiều quốc gia trên thế giới áp dụng, có thể thấy công nghiệp văn hóa là công cụ hữu hiệu thúc đẩy tăng trưởng, đổi mới kinh tế, biến văn hóa trở thành một thành tố quan trọng của thương mại và cạnh tranh. Công nghiệp văn hóa giúp các thành phố, quốc gia xây dựng nền kinh tế – văn hóa có hàm lượng khoa học cao, tạo nền tảng cho nền kinh tế sáng tạo thích ứng với kỷ nguyên số.

Liên hoan Âm nhạc quốc tế TPHCM, một trong những điểm nhấn văn hóa lớn của TPHCM. Ảnh: TIỂU TÂN

TS Phạm Văn Luân, Trường Đại học Văn hóa TPHCM, phân tích: Từ năm 2021, TPHCM là 1 trong 7 thành phố của cả nước được Bộ VH-TT-DL xác định có tiềm năng tham gia UCCN, thời gian qua thành phố đã quan tâm và có động thái tích cực tiếp cận UCCN.

Song trên thực tế, việc gắn kết khơi dậy các nguồn lực văn hóa chưa tương xứng tiềm năng, chưa đáp ứng nhiệm vụ đặt ra trong bối cảnh công nghiệp văn hóa phát triển theo xu thế cuộc cách mạng công nghiệp 4.0.

Một trong những nguyên nhân chính là do thành phố chưa tiếp cận công nghiệp văn hóa để xây dựng và phát huy văn hóa sáng tạo của TPHCM trong quá trình xây dựng và phát triển thành phố sáng tạo. Mạng lưới UCCN có một trụ cột kết nối dễ nhận thấy là: Định vị “Văn hóa sáng tạo” và công nghiệp văn hóa là hạt nhân của mọi kế hoạch phát triển từ cấp độ địa phương, khu vực đến hợp tác năng động ở cấp độ quốc tế.

Nhiều chuyên gia trong lĩnh vực văn hóa, lịch sử có cùng quan điểm, vốn văn hóa của Sài Gòn – TPHCM đã được thừa nhận khi là nơi hội tụ khá căn bản và toàn diện văn hóa Nam bộ. Đây là điều kiện thuận lợi để thành phố gia nhập UCCN và chính công nghiệp văn hóa sẽ là đòn bẩy thúc đẩy gia tăng hàm lượng khoa học trong phát triển đời sống xã hội, văn hóa sáng tạo, đem lại những giá trị trực tiếp và gián tiếp như: tạo ra cơ hội công ăn việc làm mới, thúc đẩy tiến trình cải tiến sản xuất, kinh doanh, mở ra những thị trường mới cho các sản phẩm và dịch vụ sáng tạo, du lịch văn hóa.

Hiện nay, thành phố đang triển khai Đề án Phát triển ngành công nghiệp văn hóa TPHCM giai đoạn 2020-2030, quá trình này sẽ đưa công nghiệp văn hóa trở thành một loại tài sản chiến lược, góp phần phát triển kinh tế – xã hội, củng cố tính độc đáo của du lịch Sài Gòn – TPHCM.

Công nghiệp văn hóa không chỉ đóng vai trò then chốt trong việc hỗ trợ người dân thành phố làm phong phú và đậm đà bản sắc văn hóa mà còn góp phần tạo nên sắc thái riêng của du lịch văn hóa Sài Gòn – TPHCM. Thông qua công nghiệp văn hóa, những giá trị di sản văn hóa đặc trưng của thành phố sẽ được khai thác mạnh mẽ, như các mô hình sáng tạo khởi nghiệp trong lĩnh vực sân khấu truyền thống rất thành công trong thời gian qua.